بررسی افزایش آمار گرایش به مصرف مواد مخدر در بین بانوان (از منظر جامعه شناسی)

نشست تخصصى "بررسی افزایش آمار گرایش به مصرف مواد مخدر در بین بانوان (از منظر جامعه شناسی)" با سخنرانی دکتر سهیلا صادقی فسایی؛ عضو هیات علمی دانشگاه تهران و با حضور اعضای هیات علمی و غیرهیات علمی پژوهشکده زنان، مورخ 2 دی ماه 1402، به صورت مجازی و حضوری در سالن دکتر طوبی کرمانی پژوهشکده زنان برگزار شد.
دکتر صادقی در ابتدای بحث بیان کرد: اعتیاد به عنوان یکی از مهم ترین آسیب های اجتماعی، تهدیدی علیه سلامت و امنیت کشور و یکی از مهم ترین موانع توسعۀ پایدار و همه جانبه به شمار می رود که می‌تواند به کاهش سرمایه های اجتماعی بیانجامد. مسئله عمده این است که با وجود تجربه سال ها مبارزه با اعتیاد و وجود سازمان های مختلف درگیر و صرف هزینه ها و بودجه های میلیاردی در ایران همچنان اعتیاد در کشور مهار نشده است و شاهد رشد روز افزون مصرف مواد مخدر و تغییرات الگوی اعتیاد هستیم. مصرف مواد مخدر دائماً درحال تغییر است و متناسب با موقعیت و فضای محیط بیرونی این تغییر ادامه پیدا می کند. این موضوع موجب می شود تا عرضه کنندگان مواد متناسب با وضع و حال مشتریان، کالای جدیدی به بازار عرضه کنند؛ درنتیجه، هر روز شاهد تغییراتی در الگوی مصرف مواد در ایران و جهان هستیم.
همچنین وی ذکر کرد؛ مصرف مواد مخدر در ایران در طی چند دهه اخیر دچار تغییراتی در الگوی اعتیاد، از حیث ویژگی های مصرف کنندگان، نوع ماده مصرفی و تغییر در توزیع مواد مخدر و روش های درمانی و نیز تغییراتی در شیوه های کنترل و مبارزه با پدیده اعتیاد شده است.
دکتر صادقی در ادامه به مرور مطالعات و پژوهش های مرتبط با علت شناسی اعتیاد (اتیولوژی اعتیاد) در ایران پرداخت و علت شناسی اعتیاد را به عوامل و همبسته های فردی اعتیاد، عوامل و همبسته های خانوادگی اعتیاد و عوامل و همبسته های اجتماعی اعتیاد در سه سطح خرد، میانی و کلان دسته بندی نمودند. همچنین ایشان از عوامل و همبسته های فردی اعتیاد را تسکین دردهای جسمی و روحی، کسب لذت جنسی و افزایش تمایلات جنسی، هیجان خواهی، تنوع ،کنجکاوی، تفریح جویی، تفنن و فراغت، تناسب اندام و زیبایی و شادابی، نگرش مثبت به مواد مخدر، پایین بودن شناخت نسبت به مواد مخدر، کم هراسی از مواد و فروکاستی عوارض آن، مشکلات روحی و روانی، تقلید، نیاز به تایید و پذیرش اجتماعی، خشونت، بدرفتاری و آزار جنسی، شخصیت ضداجتماعی و هنجارشکن را برشمرد.
از عوامل و همبسته های خانوادگی اعتیاد( سطح میانی) را طلاق، شکست عشقی و ازدواج ناموفق، اعتیاد در خانواده خود یا همسر، تعارض، خشونت و تنش در خانواده، همسالان و دوستان معتاد و ناباب، دسترسی به مواد مخدر، مشکلات در خانواده ذکر نمود.
از عوامل و همبسته های اجتماعی اعتیاد(سطح کلان ): تورم و بیکاری، طبقه اقتصادی ضعیف، آنومی اجتماعی، افزایش آسیب های اجتماعی و جرائم، افزایش نرخ شهری شدن، سیاسی شدن مساله اعتیاد، طرد و انزوای اجتماعی، کاهش تعهد اجتماعی، عادی شدن(بهنجار شدن) مصرف مواد، حاشیه نشینی، افرایش خرده فروشی مواد مخدر،فقر فرهنگی، محرومیت و نابرابری اجتماعی، عدم برخورد بامساله اعتیاد، رسوم و سنت های محلی مقوم اعتیاد سبک زندگی جوانانه، محدودیت و فشار اجتماعی، تحقیر و سرخوردگی اجتماعی را مطرح نمود.

سپس وی زنانه تر شدن الگوی اعتیاد را مطرحکرد و افزود: گرایش زنان نیز در طی دهه های اخیر به مصرف مواد مخدر تقریبا از 2 درصد به بیش از 10 درصد رسیده که بیانگر رشد بیش از 5 برابری است. الگوی اعتیاد در ایران مردانه است ولی در چند سال اخیر تعداد مصرف کنندگان زن چند برابر شده است. زنان معتاد که اغلب متاهل نیز می باشند توسط همسر و به تبع اعتیاد وی معتاد شده اند. زنان معتاد و مجرد عمدتاً در خانواده هایی زندگی کرده اند که اعتیاد به مواد مخدر در بین آنها رایج بوده است.

 دکتر صادقیدر ادامه بیان کرد: بالا رفتن تعداد معتادان تحصیلکرده معظل دیگری است که گریبان گیر آن هستیم. در سالهای اخیر نسبت به سالهای گذشته با پدیده معتادان تحصیل کرده مواجه هستیم. این روند تغییرات در جامعه تا حدی طبیعی است به دلیل اینکه جامعه کنونی نسبت به سالهای قبل تعداد تحصیل کرده های بیشتری دارد. سطح طبقه اقتصادی مصرف کنندگان از گذشته تا کنون طبقه پایین (کارگر مهاجر) بوده است اما در سالهای اخیر میزان ابتلای به اعتیاد در طبقات متوسط و بالا بیشتر شده است که نوع خاصی از اعتیاد به مواد صنعتی در میان آنها رواج بیشتری داشته است. یکی از علل بالا رفتن تعداد معتادان تحصیلکرده را می توان در نوسانات اقتصادی و رکود تورمی به ویژه دهه اخیر جست وجو کرد که فشارهای آن بر دوش تحصیل کرده ها و طبقه متوسط نیز بوده است. گرایش به اعتیاد برای این افراد می تواند وسیله فراری از فشارهای موجود و راهی برای کسب آرامش موقتی و تسلی خاطر باشد. نرخ بالای بی کاری و افزایش سهم تحصیل کرده ها از آن را نمی توان از بالا رفتن تعداد معتادین و مصرف کنندگان تحصیل کرده مواد مخدر جدا دانست. ورود اشکال جدیدی از مواد مخدر به بازار مصرف که خرده فرهنگ مصرفی جدیدی را می طلبد.
در پایان بحث؛ دکتر صادقی راه کارهای حل مساله اعتیاد در ایران بازگو کرد و گفت: از راه کارهای عوامل فردی می توان به آموزش مهارتهای زندگی و رفتارهای پیشگیری کننده از سوءمصرف مواد، آموزش و بالا بردن آگاهی نسبت به تبعات اعتیاد، فراهم نمودن اوقات فراغت مطلوب برای جوانان، معرفی و فراهم نمودن سبک زندگی سالم اشاره نمود و از عوامل اجتماعی راه کارهای حل مساله اعتیاد می توان به ساخت برنامه های آموزشی از طریق رسانه ها، حل معضلات شهرنشینی(حاشیه نشینی، بیکاری، فقر و فحشا)، افزایش اقدامات کاهش عرضه، همکاری نهادهای اجتماعی در پیشگیری و مواجهه با اعتیاد، اصلاح ساختار فرهنگی موثر بر سبک زندگی بر پایه اعتیاد را نام برد.
در پایان نشست جلسه پرسش و پاسخ مطرح شد.